De kwaliteit van een concert bespreken

Wanneer ervaar je een concert als ‘goed’? Leden van het publiek voelen zich vaak ongemakkelijk of onzeker in hun beoordeling van een concert dat zij hebben bijgewoond. ‘Maar ik ben geen expert!’ is een veelgehoord antwoord als concertgangers wordt gevraagd naar de kwaliteit van de uitvoering. Maar waarom zou je een expert moeten zijn om klassieke muziekconcerten te beoordelen? Waar komt die gedachte vandaan? Het is zeker mogelijk om op grond van musicologische expertise betekenisvol over klassieke muziek te spreken, maar welke andere manieren zijn er om dat te doen?

Het publiek als expert: het Bildung-paradigma

Als ritueel veronderstelt klassieke muziek dat je de componist en de compositie kent, waardoor je de context en de relevantie ervan voor de muziek begrijpt. Dit verwijst naar het idee van Bildung (verheffing): het publiek moet worden opgevoed om de betekenis van klassieke muziek te begrijpen. Dit ‘Bildung-paradigma’ in relatie tot het klassieke muziekpubliek gaat terug op negentiende-eeuwse esthetische ideeën en idealen over het muziekstuk als kunstwerk.

Veel publieksgroepen hebben die gedachte van Bildunggeïnternaliseerd. Als onderzoekers aan bezoekers vragen stellen over de kwaliteit en waarde van bijgewoonde concerten, antwoorden zij vaak aarzelend en geven zij aan dat ze geen expert zijn. Dit veronderstelde gemis aan expertise is wel omschreven als “het Klassieke Muziek Minderwaardigheidscomplex” (Hoffman, 2018). Een probleem van de Bildung-benadering van publieksparticipatie is dat hierdoor de diversiteit van ervaringen en waarderingen onder het concertpubliek wordt veronachtzaamd of zelfs buitengesloten.

“Men zal algemeen erkennen dat Beethovens Vijfde Symfonie het meest sublieme lawaai is dat ooit het menselijk oor is binnengedrongen. Allerlei typen mensen en voorwaarden worden erdoor bevredigd. Of je nu bent zoals Mrs. Munt, en heimelijk mee tikt zodra ze het deuntje herkent – zachtjes uiteraard, om de anderen niet te storen; of zoals Helen, die helden en scheepswrakken in de muzikale vloed kan zien; of zoals Margaret, die alleen de muziek kan zien; of zoals Tibby, die grondig is geschoold in contrapunt en de volledige partituur geopend op zijn knie heeft liggen; of zoals hun nicht, Fräulein Mosebach, die zich voortdurend herinnert dat Beethoven ‘echt Deutsch’ is; of zoals de jongeman van Fräulein Mosebach, die zich niets herinnert behalve Fräulein Mosebach – in ieder geval wordt jouw passie voor het leven levendiger, en zul je toegeven dat twee shilling een zacht prijsje is voor zoveel lawaai.” (E.M. Forster (1910), geciteerd in Bonds (2009, p. 5)

In marketingonderzoek is het publiek meer geneigd meningen te geven. Dan gebruikt men diverse criteria om een concertervaring te karakteriseren, inclusief artistieke criteria (zoals technische uitmuntendheid van de uitvoering, virtuositeit of verfijndheid), sociale criteria (zoals een fijne avond uit met vrienden), persoonlijke criteria (zoals door het concert losgemaakte emoties) en maatschappelijke criteria (zoals relevantie van werk, componist of programmering voor het heden).

Klassieke muziekconcerten kunnen op veel manieren iets voor afzonderlijke leden van het publiek betekenen, terwijl het technisch expertjargon voor artistieke kwaliteit slechts één manier is om over concerten te spreken. Het is even waardevol om over klassieke muziek te spreken in termen van een genoeglijke concertavond samen met vrienden of als een emotionele of persoonlijke beleving. Welke andere manieren zijn er om over klassieke muziek te spreken? En hoe kun je dat doen?

Persoonlijke verhalen delen

Onderzoekers in het Artful Participation project hebben geëxperimenteerd met alternatieve manieren om klassieke muziekconcerten te bespreken en beoordelen. Zij spraken bijvoorbeeld na afloop van een concert met groepjes bezoekers. Gezeten aan een lange tafel in de foyer van de concertzaal werden bezoekers uitgenodigd om hun mening en beoordeling van een concert op andere manieren te delen. Vooraf, tijdens en na afloop van een reeks concerten konden leden uit het publiek aanschuiven om vrijuit met andere bezoekers en de aanwezige onderzoeker en musicus over hun ervaring te praten.

Veel concertgangers vonden het moeilijk om onder woorden te brengen wat hen aan de concerten beviel: menigeen vindt zichzelf niet de juiste persoon om hierover een mening te geven. In gesprekken verkende de onderzoeker meer manieren om over klassieke muziek te spreken, door leden van het publiek te vragen naar hun persoonlijke ervaringen, anekdotes of herinneringen betreffende bepaalde muziekstukken. Dit gaf luisteraars meer mogelijkheden om vrijuit (en uitgebreid!) te spreken over de betekenis van bepaalde werken of componisten in hun leven.

The People's Salon

In The People's Salonhebben onderzoekers en orkeststaf deze benadering verder uitgewerkt. Er werden vijftien ‘Vrienden’ van het orkest – regelmatige concertbezoekers en donateurs – uitgenodigd om een concertavond te programmeren. Door middel van kwalitatieve interviews en twee focusgroepen met de Vrienden werden persoonlijke verhalen en herinneringen verzameld over hoe een bepaalde compositie uit de klassieke muziek in een bepaalde levensfase belangrijk voor diegene is geweest. Deze verhalen vormden de basis voor de ontwikkeling van het programma van de concertavond.

Lees meer over The People's Salon.

Op basis van persoonlijke verhalen geef je betekenis aan klassieke muziek door haar in je eigen leven in te bedden. Voor veel reguliere concertgangers speelt klassieke muziek een belangrijke rol in hun leven.

Samenvatting

Hoe doet klassieke muziek ertoe? Betekenisvol spreken over klassieke muziek is een wezenlijke vorm van publieksparticipatie. Veel luisteraars ervaren echter ongemak zodra ze klassieke muziek beoordelen. De overheersende wijze van waardering van klassieke muziek gaat meestal uit van technisch jargon of een gecodeerde experttaal. Het spreken over herinneringen, ervaringen en anekdotes rond klassieke muziek en over diverse manieren om er thuis of elders naar te luisteren biedt echter alternatieven om (evaluerend) over klassieke muziek te spreken. Voor veel reguliere concertgangers heeft klassieke muziek een speciale betekenis in hun leven. In tegenstelling tot het spreken over de technische verfijning en kwaliteiten van de uitvoering, leidt het delen van zulke verhalen tot andere wegen om betekenisvol over klassieke muziek te spreken.

Meer lezen

Eve, I. (2020) The Same but Differently. Maastricht: Research Centre for Arts, Autonomy & the Public Sphere.

Bronnen

Bonds, M. E. (2009). Music as thought. Princeton University Press.

Hoffman, M. (2018, April 18). A Note to the Classically Insecure. The New York Times, https://www.nytimes.com/2018/04/18/opinion/classical-music-insecurity.html.